بررسی احکام جنین آزمایشگاهی بدون صاحب

استفاده از جنین آزمایشگاهی یک شیوه درمان نازایی است که بر اساس آن اسپرم مرد و تخمک زن گرفته شده و در محیط آزمایشگاه در مجاورت یکدیگر قرار داده می شود تا پس از لقاح و تقسیمات اولیه و حداکثر تا چهار روز از زمان لقاح، به رحم زن متقاضی منتقل گردد. در مراکز تحقیقاتی و درمانی باروری، تعداد زیادی جنین وجود دارد که هم مدت زیادی را به صورت منجمد گذرانده و هم صاحبان آنها را نمی توان یافت. در چنین صورتی آیا جنین آزمایشگاهی دارای شخصیت حقوقی است و حق حیات برای وی همانند جنین حاصل از باروری طبیعی، محفوظ است یا مال محسوب می شود و می توان در آن تصرف نمود و از وی در مواردی همچون تحقیقات مربوط به باروری پزشکی یا اهدای جنین به زوجین نابارور استفاده نمود؟ آیا در فقه امامیه اذنی در زمینه دور ریختن این جنین ها وجود دارد؟ این پژوهش به تبیین ماهیت جنین آزمایشگاهی بدون صاحب و تحلیل احکام فقهی، بر اساس مبانی فقهی امامیه و حقوق ایران می پردازد. در پژوهش حاضر، علاوه بر تبیین مفهوم و کاربرد نطفه و جنین در احادیث و نقطه آغاز حیات و کرامت انسانی و ارتباط آن با جنین آزمایشگاهی، این مطلب اثبات شده است که جنین آزمایشگاهی، همانند جنین داخل رحم، دارای حیات است و انسان به شمار می آید و در احکام مربوط به جنین، عنوان جنین موضوعیت ندارد، بلکه موضوع و عنوان اصلی احکام، جنین در حال رشد و نمو است؛ خواه داخل یا خارج رحم باشد. بنابراین با دریافت این مطلب که حفظ حرمت نطفه ترکیب شده به عنوان یک انسان بالقوه و آغاز حیات انسان از زمان تشکیل نطفه قابل توجه است و به دلیل به کار برده شدن لفظ مطلق جنین در کلام فقها، این گونه برداشت می شود که مقادیر معین دیه نه تنها شامل جنین داخل رحم می شود، بلکه قابل تسری به جنین شکل گرفته از طریق لقاح مصنوعی نیز خواهد بود. جنین های آزمایشگاهی بدون صاحب از آن جهت که انسان به شمار می آیند و فاقد ولی قهری اند، ولایتشان با حاکم شرع خواهد بود.